Een kruidentuin naar Middeleeuws model

om lekker in weg te dromen

De kruidentuin neemt in de middeleeuwen een belangrijke plaats in het dagelijkse leven in, toch zijn het vooral kloosterlingen die zich toeleggen op het kweken van kruiden. De kruiden zijn niet zozeer voor de sier, zij worden voor tal van ambachtelijke doeleinden gebruikt. Bijvoorbeeld om geneesmiddelen uit te distilleren of om als verfstof te gebruiken. Gelukkig voor ons, is veel informatie over de vormgeving van de tuinen en hun planten daarin op schrift gezet en bewaard gebleven. Bij het aanleggen van een Middeleeuwse kruidentuin kunnen wij dan ook rijkelijk uit deze kennis putten.

Tuinonderdeel

De kloostertuin bestaat uit veel verschillende tuinen. De structuur is eenvoudig en gericht op effectief gebruik. Als inspiratiebron nemen wij de kruisgang, één van de tuinen. Deze tuin is vooral ter meditatie en qua vorm formeel van aard, met als heilig middelpunt 'een bron'. Deze bron is een verwijzing naar de herkomst van het leven of wel naar de maagd Maria. Rondom deze 'bron' komen vier plantvakken. Dit is weer een verwijzing, maar nu naar de elementen van het leven: water, vuur, aarde en lucht. Binnen ommuurde tuinen is het heerlijk toeven. De geconcentreerde geuren en de zonnewarmte blijven lang hangen. Tot diep in de avond staat een stenen muur, haar overdag opgenomen, warmte af. Mediteren is een dagelijkse bezigheid van de kloosterlingen en waar kan dat beter dan in de verstilde omgeving van een tuin. 
Ontwerp zelf zo'n inspirerend oord en gebruik het werk aan en in de kruidentuin om je geest te ontspannen. 

Ontwerp en beplanting

Als uitgangspunt voor het ontwerp nemen we de vormgeving van de Kruisgang.
In de tekening voor de kruidentuin gaat u uit van geometrische figuren. Met rechthoeken, vierkanten of cirkels geeft u vorm aan de beschikbare ruimte. Werk daarbij vanuit een middelpunt 'De bron des levens' en teken een viertal symmetrische vakken om dit middelpunt. De vakken worden van elkaar gescheiden door een pad en afgezet met een haag. In een kleine kruidentuin kunnen de vakken ook alleen door een haag geaccentueerd worden.
Een pad rondom is handig om de hagen te knippen. Integreer als het kan een bank in de tuin, temidden van de geurige kruiden is het heerlijk relaxen. 

De omheining

 

Een strakgeknipte wintergroene haag als omheining van de formele kruidentuin is het hele jaar pakkend.
Een kruidentuin met een informeel uiterlijk kunt u afzetten met een haag van Lavendel of Salie dat tot een losse haag uit mag groeien. Zet deze kruiden in de volle zon zodat ze zich goed kunnen ontwikkelen.
Bijzonder en link naar het verleden legt u met een wilgentenen omheining. Dit materiaal wordt al van oudsher voor afscheidingen gebruikt. De wilgentenen lenen zich ook prima om een lage afscheiding mee te maken. (20 tot 30 cm. hoog) Gebruik hiervoor wilgensnoeihout uit de tuin of informeer bij uw tuincentrum.

De bron

Markeer het middelpunt van de kruidentuin met leven brengend water. Een grote zwerfkei waarover water borrelt is heel mooi. Een roos op stam - de apothekersroos, een Citrusboompje - met zijn verwijzing naar vitaminen of een laurierboompje - een keukenkruid zijn uiteraard ook geschikt. Of nog beter, zet een zonnewijzer op het middelpunt. Als symbool voor de zon, onze belangrijkste energiebron.

Geschikt als tuinplant

De natuurlijke uitstraling van de planten en de geur die ze verspreiden maken kruiden uitstekend geschikt om mee te tuinieren. Zonder ervan bewust te zijn, gebruiken we al veel kruiden in de tuin. Veel van de ons bekende vaste planten zijn namelijk van origine kruiden.

Formele vormen voor een voortuin

De natuurlijke uitstraling van de planten en de geur die ze verspreiden maken kruiden uitstekend geschikt om mee te tuinieren. Zonder ervan bewust te zijn, gebruiken we al veel kruiden in de tuin. Veel van de ons bekende vaste planten zijn namelijk van origine kruiden.

Informele beplanting

 

Een kruidentuin kan ook informeel zijn, dit bereikt u door de juiste beplanting te kiezen. Ga uit van de geometrische basis van de formele tuin, maar gebruik in de perken kruiden die de lucht in mogen gaan. In ons opgeruimde Nederland komt deze nonchalante setting vooral tot zijn recht op een zonnige plek bij een boerderijtje of als achtertuin.

De planten zijn vooral uitgekozen op hun sierwaarde in de tuin. De meeste kruiden vragen een neutrale wat drogere grond en veel zon. Soorten als Monnikskap en Smeerwortel staan graag in vochtige grond in de halfschaduw.
Munt houdt van een vochtvasthoudende plek in de volle zon.

Beplanting voor de vakken

Neem de kloostertuin als inspiratie en gebruik in ieder vak kruiden voor een speciaal doel: geneesmiddelen, verfplanten, keukenkruiden. Het vak met cosmetische kruiden is ontleend aan de middeleeuwse jonkvrouwen.
Zet uw tuin helemaal vol of maak een keuze en de volgende kruiden.

Cosmetische kruiden

Citroenverbena - Aloysia triphylla. De olie van het zeer geurige blad van dit niet winterharde struikje is een belangrijk ingrediënt voor veel parfums.
Zeepkruid - Saponaria officinalis. Van dit zachtroze bloeiende kruid wordt een milde shampoo gemaakt. 
Heemst - Althea officinalis. Een ingrediënt voor handcrème. Heemst is een kleinbloemig familielid van de Stokroos.
Duizendblad - Achillea millefolium. Maak een zwak aftreksel van de witte bloemhoofden als verfrissende lotion voor de vette huid.
Mierik(swortel) - Armoracia rusticana. Dep uw huid met een wortelaftreksel om sproeten en huidvlekken te laten verdwijnen. 
Rozemarijn en Lavendel zijn heerlijk in badoliën. Een Rozemarijnbad werkt verkwikkend en na een Lavendelbad is het zacht slapen. 

Geneeskrachtige kruiden

Monnikskap - Aconitum napellus. Zeer giftig. Maak van deze prachtig blauw bloeiende plant niet zelf een huismiddeltje. Alleen om van te genieten.
Munt - Mentha piperita. Muntthee geeft verlichting bij verkoudheid. 
Hartgespan - Leonurus cardiaca. Een stevig kruid met zachtpaarse lipbloemetjes. Een hartversterkend middel.
Gevlekte ooievaarsbek - Geranium maculatum. Is een bloedstelpend kruid.
Braakwortelspirea - Gillenia trifoliata. Een lieftallig kruid met witte bloemetjes en donkerrode stelen. Wordt gebruikt als laxeer en slijmoplossend middel. 
IJzerhard - Verbena officinalis. Een aftreksel kan helpen bij geïrriteerd tandvlees.

Keukenkruiden

Ruim voor dagelijks gebruik een plekje in voor Basilicum, Peterselie, Munt, Kervel, Rozemarijn, Venkel en Bieslook - Allium schoenoprasum. Wist u, dat ook de nog half in knop zijnde bloemetjes van bieslook smakelijk zijn?
Dropplant - Agastache, het blad geeft een pittig tintje aan fruitsalades en thee.
Salie - Salvia officinalis. Ui en salie vormen een klassieke combinatie.
De bloemen van uien - Alliums hebben een grote sierwaarde, vooral de tennisbal grote bloemen van de gecultiveerde soorten.

Verfkruiden

Geel
Gele kamille - Anthemis tinctoria.
Saffloer - Carthamus tinctorius. Van saffloer kunnen twee kleuren gebrouwen worden. Met water geeft saffloer een gele verfstof.
Smeerwortel - Symphytum officinale. 

Rood
Saffloer - Carthamus tinctorius, de rode kleur wordt verkregen door van bloemen en alcohol een brouwsel te maken.
Slangekruid - Echium vulgare. 

Blauw of Groen
Wede - Isatis tinctoria (blauw)
Vrouwenmantel - Alchemilla vulgaris (groen) 

Leuke of handige weetjes

Kleurige ijsblokjes
Vul een ijsblokjesvorm met water. Leg hierop een eetbaar blad of bloem. Druk de bloemen onder, zodat ze zich vol water zuigen en niet weer boven komen drijven. Na een nachtje in de vriezer zijn de ijsblokjes omgetoverd tot een feestelijke traktatie.

Lavendel en Citroenkruid
Snoei Lavendel of Citroenkruid -Artemisia abrotanum (niet wintergroen) regelmatig wanneer u hen voor de informele tuin als haagplant gebruikt. De haag moet compact blijven. Knip vaak en zorg dat de planten niet in bloei komen.

Boerenwormkruid
In de tuin geldt dit kruid als een natuurlijk bestrijdingsmiddel middel. Boerenwormkruid houdt de buurplanten bladluisvrij. 

Woekeraars
Wees royaal in het gebruik van woekeraars Munt en Zeepkruid. Pluk iedere keer een hele scheut. Zo houdt u de plant binnen de perken.

Zevenblad
Zevenblad - Aegopodium podagraria. Van dit onverwoestbare vreselijk woekerende (on)kruid kan een aftreksel of kompres gemaakt worden, dat helpt bij beten en brandwonden. 

Fris drankje
Een blaadje munt in een glas karnemelk. Voor een lekker frisse smaak.

Handcrème van Heemst
Laat 25 g geschrapte en fijngehakte wortel 24 uur lang in 150 ml koud water weken. Zeef daarna door neteldoek (of theedoek). Meng 1 eetlepel extract, 2 eetlepels amandelolie, 1 theelepel melk en 1 theelepel natuurazijn bij elkaar. Klop alles door tot er een homogeen mengsel ontstaat. Voeg een paar druppels lavendelolie toe. 
Vul een flesje met deze verzachtende handcrème en gebruik het regelmatig. Uw tuiniershanden zullen er wel bij varen.

Snoeien
Hoe meer u van de kruiden gebruikt - snoeit - des te voller en steviger de plant wordt.

Kruidenbad
Vul een bad met warm water waaraan u een bosje zelfgekweekte Rozemarijn of Lavendel voegt. 
Ultieme ontspanning na een dag hard werken.

Geurig bosje
Hang regelmatig een geurig bosje vers geplukte kruiden in badkamer of toilet.

Waarschuwing

Kruiden kunnen erg giftig zijn. Gebruik ze nooit klakkeloos als medicijn, in thee of in zalven.

Kruidenboeken en kruidensites